به گزارش روابط‌عمومی هدایت کشتی خلیج‌فارس به نقل از مریتایم اکسکوتیو؛ شناخت دقیق این دو بازیگر، نه‌تنها برای فعالان صنعت حمل‌ونقل ضروری است، بلکه ستون اصلی بسیاری از مفاهیم حقوق دریایی محسوب می‌شود. در ادامه، یک تحلیل ساختاریافته از جایگاه، وظایف و اهمیت هر یک ارائه می‌شود.

فرستنده (Consignor) کیست؟

فرستنده یا Shipper / Exporter طرفی است که کالا را برای حمل به متصدی یا فورواردر تحویل می‌دهد. عملاً حرکت محموله را آغاز می‌کند و مسئولیت آماده‌سازی فنی، اداری و حقوقی کالا را بر عهده دارد.

وظایف کلیدی فرستنده:

• آماده‌سازی، بسته‌بندی و تحویل محموله به متصدی حمل یا نماینده آن
• تهیه و صحت‌سنجی اسناد: فاکتور تجاری، پکینگ‌لیست، اظهارنامه‌های صادراتی، مجوز‌های ویژه
• پایبندی و مذاکره درباره اینکوترمز که هزینه و ریسک را مشخص می‌کند
• همکاری با بانک در صورت استفاده از اعتبار اسنادی (L/C)
• رعایت الزامات قانونی و گمرکی کشور مبدأ

فرستنده نقطه آغاز زنجیره حمل است؛ نقشی که ظاهراً عملیاتی است، اما تبعات حقوقی جدی در دعاوی و اسناد حمل دارد.

گیرنده (Consignee) کیست؟

گیرنده یا Receiver / Importer طرفی است که کالا در مقصد به او تحویل می‌شود. می‌تواند خریدار نهایی، اپراتور انبار، یا حتی بانک باشد.

وظایف اصلی گیرنده

• دریافت محموله و تحویل گرفتن آن از بندر یا انبار
• انجام تشریفات و ترخیص گمرکی، معمولاً از طریق کارگزار
• انجام تعهدات مالی، خصوصاً در سازوکار‌های LC و وصولی‌های اسنادی
• بررسی دقیق تطابق اسناد که کوچک‌ترین مغایرت می‌تواند مانع ترخیص شود
• برنامه‌ریزی حمل داخلی پس از تخلیه

در مواردی که بارنامه قابل معامله (Negotiable B/L) صادر شده باشد، گیرنده ممکن است در طول مسیر تغییر کند؛ این انعطاف، یکی از دلایل مهم تبدیل بارنامه به «سند مالکیت» است.

رابطه حقوقی و عملیاتی میان فرستنده و گیرنده

با وجود تفاوت در نقش، این دو طرف در بستر یک قرارداد تجاری و مجموعه‌ای از قوانین ملی، کنوانسیون‌های دریایی و مهم‌تر از همه، بارنامه به‌هم متصل هستند.

نحوه تعامل نقش‌ها

• بارنامه، رابطه هر دو طرف را از طریق شروط، محدودیت‌ها و ارزش اثباتی خود تعریف می‌کند
• اعتبار اسنادی هر دو طرف را با الزامات سختگیرانه بانکی درگیر می‌سازد
• نقطه انتقال ریسک بر اساس نوع اینکوترمز تعیین می‌شود
• در دعاوی خسارت، کمبود یا تأخیر، ارائه مستندات از هر دو طرف ضروری است
• رعایت مقررات گمرکی بر عهده هر دو طرف است، اما در نقاط مختلف زنجیره اجرا می‌شود

این دو نقش، دو انتهای عملیات حمل‌ونقل هستند و هماهنگی میان آنها کیفیت و سلامت سفر کالا را تعیین می‌کند.

برداشت‌های نادرست رایج

حتی فعالان باتجربه نیز گاهی در تفسیر نقش فرستنده و گیرنده دچار اشتباه می‌شوند؛ به‌ویژه در پرونده‌هایی که واسطه‌ها، تاجر‌ها یا بانک‌ها درگیر هستند.

سه سوءبرداشت شایع

۱.        فرستنده مالک کالا در کل مسیر است.

در بارنامه‌های قابل معامله، مالکیت ممکن است تا قبل از رسیدن کالا چند بار تغییر کند.

۲.        گیرنده همیشه مصرف‌کننده نهایی است.

بانک یا یک اپراتور لجستیک نیز ممکن است به‌عنوان گیرنده درج شود.

۳.        مسئولیت‌های دو طرف مشابه است.

درواقع، مسئولیت‌ها کاملاً متفاوت بوده و تحت اسناد حمل، قوانین گمرکی و مقررات بین‌المللی تعیین می‌شود.

این موارد، از عوامل اصلی شکل‌گیری اختلافات حقوقی در صنعت حمل هستند.

اهمیت این تمایز در حقوق دریایی

شناخت تفاوت میان Consignor و Consignee برای موارد زیر حیاتی است:

• تعیین مسئولیت متصدی حمل بر اساس بارنامه
• مشخص کردن طرفِ ذی‌حق در اقامه دعوی بابت خسارت یا فقدان کالا
• اجرای صحیح اعتبار اسنادی
• پایبندی به قوانین گمرکی
• رسیدگی به دعاوی مرتبط با حمل کالا

این مفاهیم پایه، مسیر ورود به حوزه‌هایی مانند مسئولیت‌های چارترپارتی‌ها، دعاوی دریایی، بیمه بار و حقوق حمل‌ونقل را هموار می‌کنند.

در صنعت حمل‌ونقل دریایی، تفاوت میان Consignor و Consignee صرفاً تفاوت واژگانی نیست؛ بلکه ستون فقرات حقوقی و عملیاتی هر حمل دریایی را تشکیل می‌دهد.

درک دقیق این دو نقش، از بروز اختلافات جلوگیری کرده، انطباق قانونی را تقویت می‌کند و موجب روان‌تر شدن جریان تجارت می‌شود.